سه شنبه ، 13 آذر 1397- 594

برچسب‌گذاری تغذیه‌ای: راهکار انتخاب محصولات غذایی با قند کمتر

اشتراک گذاری

نویسنده: دکتر عزیزاله زرگران

عضو هیئت علمی گروه تحقیقات سیاست‌گذاری غذا و تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور


 

علاقه به طعم شیرین از دیرباز در میان انسانها سابقه داشته است و طعم شیرین برای انسان اولیه، نمایانگر سلامت و ایمنی غذا بوده است. شکر یکی از درشت مغذی هایی است که اخیرا توجه سیاستگزاران سلامت را به خود جلب نموده است. شکر یا قند ساده از ترکیب دو تک قندی گلوکز و فروکتوز تشکیل شده است. یک گرم شکر، ۴ کالری به بدن می رساند و گلوکز موجود در آن واحد انرژی بدون دردسری برای انسان است. امروزه در بیشتر کشورها، بخش اعظم توجه سیستم بهداشتی، به پیشگیری و درمان بیماری های غیرواگیر اختصاص یافته است. مهم ترین عوامل خطر تغذیه ای بیماری های غیر واگیر، دریافت بیش از نیاز سه ماده قند، نمک و چربی است. در این بین، مصرف بیش از حد محصولات شیرین، علاوه بر بیماری های غیرواگیری همچون دیابت و بیماری های قلبی، موجب آسیب به دندان ها نیز خواهد شد.

 در کشور های مختلف، سیاستگزاران سلامت از راه های مختلفی در تلاشند تا دریافت قند، نمک و چربی را کاهش دهند. از جمله این سیاست ها می توان به اصلاح فرمولاسیون محصولات غذایی به نحوی که با حفظ ویژگی های طعمی و حسی همراه باشد اما حاوی قند، نمک و چربی کمتری باشد نام برد. محدودیت و‌ ممنوعیت تبلیغات محصولات غذایی شیرین و چرب یکی دیگر از راه های متداول است. در کنار دو‌روش ذکر شده، آگاهی بخشی به مصرف کنندگان به نحوی که قادر به انتخاب محصولات غذایی سالم تر و با میزان قند کمتر باشند، از اهمیت خاصی برخوردار است. نکته مهم در این میان، متفاوت بودن الگو های دریافت عوامل خطر تغذیه ای است. در کشور های توسعه یافته، به دلیل اینکه سهم صنعت غذا در تامین سبد غذایی بیشتر است، طبیعتا کنترل صنایع از اهمیت بیشتری برخوردار است، در حالی که در کشورهای درحال توسعه و کمتر توسعه یافته، خانوار ها و‌اصناف دارای سهم بیشتر در تامین غذا هستند. به نظر می رسد در این زمینه، بیشترین منبع دریافت شکر،فارغ از وضعیت توسعه یافتگی کشورها، صنعت غذا باشد. زیرا شکر در بسیاری از محصولات غذایی وجود دارد و مصرف کنندگان عمدتا از آن بی خبرند. مفهوم شکر پنهان موجود در غذاها مبین همین مطلب است. 

حال ببینیم آگاهی رسانی به مصرف کنندگان در زمینه انتخاب محصولات غذایی کم شکر، با چه روش هایی امکان پذیر است. امروزه با توجه به گسترش فروش از طریق سوپرمارکت های بزرگ و همچنین فروش اینترنتی، بحث افزایش قدرت انتخاب مصرف کنندگان مورد توجه است. مصرف کننده امروزی، علاقمند به مقایسه چند محصول و نهایتا انتخاب یکی از آنهاست. در این حالت، بسته بندی محصولات غذایی نقش خاصی ایفا می کند. اهمیت موضوع تا حدی است که امروزه از بسته بندی به عنوان فروشنده خاموش یاد می شود. لذا سیاستگزاران سلامت از این ابزار تحت عنوان برچسب گذاری محصولات غذایی استفاده می نمایند. برچسب گذاری محصولات غذایی شامل هر نکته ای است که می تواند اطلاعاتی به مصرف کننده برساند. 

در بیشتر مطالعاتی که رفتار مصرف کنندگان را در هنگام مواجهه با برچسب گذاری محصولات غذایی بررسی نموده اند مشخص شده است در بیشتر نقاط دنیا قیمت و تاریخ تولید و انقضا اولین مطالبی است که مصرف کنندگان به آنها توجه می کنند. اما اخیرا توجه به برچسب گذاری تغذیه ای باتوجه به گسترش شیوع بیماری های غیرواگیر از اهمیت بیشتری برخوردار شده است.

 الگوهای مختلفی در کشورهای مختلف در برچسب گذاری تغذیه ای استفاده می شود و راهکارهای مختلفی برای افزایش تاثیرگذاری این ابزار به کار گرفته می شود. در ایران درحال حاضر با دو الگوی متفاوت در برچسب گذاری تغذیه ای مواجهیم. اولین و قدیمی ترین روش، استفاده از جدول حقایق تغذیه ای است (شکل ۱).

شکل ۱ – جدول حقایق تغذیه ای


 

در این شیوه، میزان انرژی و درشت مغذی ها و برخی ریز مغذی ها بر روی بسته غذایی درج می شود. نکته مهم در این میان، توجه به واحد اندازه گیری این ترکیبات است. لذا باید دقت نمود اعداد ذکر شده برای میزان قند مربوط به یک سهم (serving) از یک ماده غذایی است یا محاسبه برای ۱۰۰ گرم آن انجام شده است. عموما در جدول حقایق تغذیه ای، میزانی از نیاز روزانه که توسط آن عامل به بدن رسانده می شود آورده شده است. بنابراین با نگاهی به جدول حقایق تغذیه ای، می توان از میزان قند، نمک و چربی موجود در یک محصول پی برد. از جمله نکات منفی که در خصوص استفاده از جدول حقایق تغذیه ای به آن اشاره شده است، کوچک و ناخوانا بودن این جدول است که خود موجب کاهش استفاده از آن خواهد بود. از سوی دیگر، بسیاری از مطالعات نشان داده اند که در زمان کوتاه خرید، مصرف کننده امکان انجام محاسبه در خصوص میزان قند دقیق موجود در یک بسته غذایی و قضاوت صحیح در مورد خرید آن را نخواهد داشت.

در سال های اخیر، با توجه به مشکلات جدول حقایق تغذیه ای، سبک های دیگری از برچسب گذاری تغذیه ای نیز رایج شده است. در روش های جدید اهمیت مقایسه هم زمان دو محصول در فرصت کوتاه خرید بیشتر شده است. نشان گر های رنگی تغذیه ای یا چراغ راهنمای تغذیه ای شیوه نسبتا جدیدی از برچسب گذاری تغذیه ای در ایران است (شکل ۲).

شکل ۲- نشان گر رنگی تغذیه ای (چراغ راهنمای تغذیه ای)



نصب چراغ راهنمای تغذیه ای بر روی محصولات غذایی از سال ۱۳۹۳ آغاز شد و پس از دوسال از گذشت مرحله اختیاری از آغاز سال ۱۳۹۵ اجباری شده است. در این طرح، مقادیر قند، نمک، چربی و اسیدهای چرب ترانس در یک محصول غذایی با رنگ های سبز، زرد و قرمز  نشان گذاری می‌شوند. به کمک نشان گرهای رنگی، مصرف کننده  قادر خواهد بود که ویژگی­های تغذیه­ای محصول را با توجه به شرایط جسمی و نیازهای شخصی، آگاهانه انتخاب نماید. تمرکز نشانگرهای رنگی تغذیه­ای بر میزان انرژی، قند، چربی، نمک و میزان اسید چرب ترانس موجود در محصولات غذایی است که عوامل دخیل در بروز بیماریهای غیرواگیر در سطح جوامع هستند.

به عنوان مثال، طبق ضابطه موجود (شکل های ۳ و ۴)، سه محصول یکسان از سه برند مختلف را درنظر بگیرید.  اگر قند موجود در یک ماده غذایی کمتر از ۵ گرم در ۱۰۰ گرم باشد، آن محصول در قسمت قند نشان گر رنگی با رنگ سبز نشان داده خواهد شد. لذا رنگ سبز در یک محصول، در مقایسه با رنگ های نارنجی و قرمز در دو محصول دیگر، نشان دهنده میزان کمتر قند در یک محصول خواهد بود.

جدول شماره ۳- محصولات غذایی جامد




 جدول شماره ۴- محصولات غذایی مایع


 
مطالعات محدود انجام شده در کشور نشان می دهد اطلاع مصرف کنندگان از وجود نشان گر های رنگی تغذیه ای و استفاده از آنها بسیار محدود است. لذا با توجه به تاثیر الگوی دریافت غذا به خصوص مواد قندی بر بیماری های غیر واگیر و به ویژه اثرات مخرب مصرف بیش از حد قند بر سلامت دندان ها، اطلاع رسانی بیشتر به مصرف کنندگان در این زمینه ضروری است.

بخش ها

پیوندها

طراحی و پیاده سازی توسط گروه نرم افزاری دوگان

کلیه حقوق مادی و معنوی نزد جهاد دانشگاهی  محفوظ است.