معالجه ریشه دندان یا روت کانال تراپی (Root canal Therapy)
 

این عنوان از سه کلمه Root به معنای ریشه، و Canal به معنای مجرا و Therapy به معنی معالجه تشکیل شده که مفهوم کلی آن معالجه مجرای ریشه دندان می‌باشد و شاخه‌ای از دندانپزشکی به نام اندو یا اندودونتیکس است که شامل دانش و اعمالی است که به معالجه و حفظ ریشه دندان می‌پردازد و وظیفه تشخیص و درمان پالپهای آماسی و بیمار شده را به عهده دارد. بنابراین درمان ریشه یا روت کانال تراپی عبارت است از نجات یا درمان دندانی که به علت پوسیدگی وسیع مجاور اطاق عصب در معرض از دست رفتن می‌باشد. 
 

پالپ یا عصب چیست؟
 

قسمت اعظم ساختمان دندان را عاج تشکیل می‌دهد، درون عاج فضایی وجود دارد که شامل عصب و شبکه مویرگی است که اصطلاحاً به آن پالپ گفته می‌شود. پالپ از شاخه‌های اصلی اعصاب و عروق در انتهای ریشه منشعب می‌شود و از درون کانالهایی که در ریشه وجود دارد به این فضا می‌رسد. حس، تغذیه، عاج سازی و دفاع میکروبی از اعمال پالپ بشمار می‌آیند. این بافت نرم ممکن است تحت تأثیر میکربها عفونی شده و عفونت را در مسیر ذکر شده به استخوان اطراف ریشه منتقل کند، در چنین مواردی تمام این بافت توسط دندانپزشک برداشته شده، محفظه پالپ و کانالها تمیز و به نحو مطلوبی پر می‌شود. 
تعداد ریشه دندانها بطور معمول و طبیعی بین یک تا سه عدد می‌باشد ولی دندانهایی نیز وجود دارند که دارای یک یا چند ریشه اضافی هستند و در حین کار و با گرفتن رادیوگرافی کشف می‌گردند. بطور طبیعی دندانهای قدامی دارای یک ریشه، دندانهای آسیای کوچک دارای یک یا دو ریشه و دندانهای آسیای بزرگ سه و چهار ریشه‌ای هستند. مراقبتها، مراجعه و معاینات منظم دندانپزشکی و رعایت اصول بهداشت دهان و دندان و ترمیم پوسیدگیها در مراحل اولیه لازم است تا دندان نیاز به معالجه عصب نداشته باشد. 
 

عوامل موثر در آسیب و صدمه به پالپ دندان

 

عوامل متعددی سبب آسیب به پالپ می‌گردند که عمده‌ترین آن تأخیر در ترمیم پوسیدگیها و نتیجتاً گسترش آنها به پالپ دندان است که سبب نفود میکروبها به پالپ می‌شود. پوسیدگیهای دندانی اگر درمان نشوند، بعد از تخریب مینا و عاج به پالپ رسیده و باعث التهاب، آماس و بیماری پالپ آن می‌گردند. علاوه بر پوسیدگی، عوامل دیگری چون سابقه ضربه ناگهانی به دندان حتی در مواردی چون ضربه قاشق و یا شکستن تخمه، پسته و بادام، پرکردگی‌های وسیع، شکستگی و ترک دندان، تحلیل و سایش شدید دندانها و بیماریهای پیشرفته لثه در ایجاد آماس و بیماری پالپ نقش دارند. بعضی از مواد ترمیمی نیز سبب ساز هستند. همچنین بیماریهای شدید لثه می‌توانند باعث صدمه به پالپ شوند که در چنین مواردی درمان ریشه همراه درمان لثه صورت می‌گیرد.
 

علائم پالپ بیمار
 

معمولاً دندان دردناک بوده و یا به غذاها و نوشیدنیهای گرم و سرد حساسیت زیاد نشان می‌دهد. برخی از علائم پالپ آماسی شامل درد ادامه‌دار به هنگام نوشیدن مایعات سرد و یا گرم، درد خود بخودی، درد هنگام جویدن و یا حتی موقع دراز کشیدن می‌باشد. گاهی نیز با توجه به سیر بیماری پالپ، ممکن است بیمار درد نداشته باشد و بیماری کند و بدون علامت باشد که در این مواقع معاینات پرتونگاری که حین مراجعات منظم شش ماهه صورت می‌گیرد موجب تشخیص زودرس می‌شود. علائم ظاهری پالپ بیمار ممکن است وجود پوسیدگی عمیق و یا وجود ضایعه در انتهای ریشه، تورم و یا تخلیه چرک از دندان و یا انتهای آن باشد. 

 

 
 

لزوم درمان ریشه و معالجه عصب
 

در صورت عدم معالجه ریشه دندان سیر بیماری نهایتاً منجر به کشیدن و یا از دست دادن دندان خواهد شد. عوارض عدم درمان شامل آبسه، درد، عفونت شدید و نهایتاً از دست دادن دندان خواهد بود. اگر پالپی که آلوده شده و ملتهب و دردناک است خارج نشود و به عبارتی معالجه انجام نگردد، معمولاً درد آن بیشتر شده و بیمار را اذیت می‌کند، ولی مواردی وجود دارد که درد فروکش می‌کند. باید توجه داشت که از بین رفتن درد دندان نشانه بهبودی پالپ دندان نیست و عفونت به سیر خود ادامه می‌دهد. سرایت عفونت به استخوان انتهای ریشه باعث ایجاد گرانوم، کیست و یا آبسه می‌گردد که خود درد و ناراحتی ثانویه‌ای را به دنبال دارد. و در صورت معالجه عصب و در واقع ریشه دندان، دندان حفظ می‌شود. و همچنین وجود دندان باعث حفظ استخوان نگهدارنده آن می‌گردد. 
 

عوامل موثر در موفقیت معالجه ریشه دندان
 

مهارت دندانپزشک، تعداد ریشه‌ها قطر و انحنای آنها، وجود ریشه‌ها و کانالهای اضافی و جانبی، نوع و قدرت بیماری زایی میکروبها، دفاع بدن و نوع بیماری پالپ در پیش آگهی درمان مؤثرند. معالجه ریشه اکثر دندانها را می‌توان در یک جلسه انجام داد ولی بعضی از دندانها ممکن است به دو یا چند جلسه زمانی نیاز داشته باشند که در این موارد دندانها در پایان جلسات معمولاً پانسمان موقت می‌گردند. این بستگی به عوامل مختلف از قبیل تعداد ریشه‌های دندان و نوع بیماری آن دارد. ولی بطور کلی این عمل در یک الی سه جلسه ۳۰ دقیقه تا یک ساعت انجام می‌شود. در صورتی که درمان ریشه بطور کامل و استاندارد انجام شود از موفقیت بالایی برخوردار است. علاوه بر اشکالات تکنیکی و اتفاقات حین کار، انحنای زیاد ریشه‌ها، وجود کانالهای جانبی، دفاع بدن و ... ممکن است معالجه ریشه دندان را به خطر اندازد و باعث عدم موفقیت در درمان ریشه گردد. بعد از انجام درمان ریشه و ترمیم نهایی آن، ضروری است جهت ارزیابی موفقیت درمان در طولانی مدت، ظرف 6 ماه تا یکسال آینده مجدداً ویزیت بعمل آید. در این ویزیت دندانپزشک موفقیت درمان، سلامت بافت لثه و ترمیم نهایی را ارزیابی می‌کند. 
 

عواقب بعد از عصب کشی
 

پس از اینکه معالجات روت کانال تمام شد و دندان توسط مواد ترمیمی مناسب محافظت شد. این دندان مثل سایر دندانها بایستی برای همیشه باقی بماند. مراقبت ویژه توسط بیمار جهت بهداشت خوب و بازدید مرتب توسط دندانپزشک به این امر کمک شایانی می‌نماید. بعد از عصب کشی، دندان نمی‌میرد. بلکه دندان بعد از معالجه ریشه (عصب) هنوز زنده می‌ماند چون که تغذیه خارجی آن از سمت بافتهای در برگیرنده هنوز ادامه دارد. البته این زنده ماندن به معنای آن نیست که دندان مثل دیگر دندانها به تحریکات حرارتی و الکتریکی پاسخ مثبت دهد.

آیا پس از معالجه ریشه درد وجود دارد؟
 

معمولاً به دنبال معالجه ریشه دندان، از چند ساعت تا چند روز به درجاتی ممکن است دندان، درد داشته باشد که با تجویز داروهای مسکن برطرف می‌گردد و جای نگرانی ندارد و دندانی که معالجه ریشه دندان شده و هنوز درد دارد را نباید کشید. در این موارد بهتر است که از دهان شویه گرم استفاده نموده واز فشار آوردن بر روی دندان مزبور برای مدتی خودداری نمود. 

 

آیا دندان بعد از معالجه ریشه تیره می شود؟
 

سابقاً دندانهایی که درمان ریشه می‌شدند به مرور تیره تر می‌گشتند، ولی امروزه با پیشرفتهای تکنیکی احتمال این تغییر رنگ ناچیز بوده و اگر اتفاق افتاد، نیز با استفاده از روشهای سفید کردن و یا روکشهای چینی و لامینت می‌توان با آن مقابله کرد. 
 

آیا صحیح است دندانی که معالجه ریشه شده، شکننده می‌گردد؟
 

دندانی که پالپ آن درگیر می‌شود، معمولاً دارای پوسیدگی وسیع بوده که مقدار زیادی از مینا و عاج را از بین برده است و گاهی دندانپزشک ناچار می‌گردد که مقداری از نسج سالم دندان را نیز برای دسترسی به پالپ بتراشد که مجموعه این عوامل بعلاوه خشک شدن دندان بر اثر از دست دادن تغذیه داخلی سبب می‌گردد که دندان ضعیف و شکننده گردد که جای نگرانی ندارد، چونکه با ترمیم‌های خاص و یا روکش نمودن دندان می‌توان بر این نقیصه، چیره شد. 
 

اگر درمان ریشه دندان شکست خورد، درمان بعدی چیست؟
 

اکثر دندانهایی که معالجه ریشه آنها با عدم موفقیت همراه شده را می‌توان با جراحی‌های اندودونتیکس نجات داد. در مواردی که درمان معالجه ریشه دندان به شکست می‌انجامد. هنوز می‌توان دندان را نجات داد. در این موارد بعد از انجام بی‌حسی، دندانپزشک بافت لثه را به آرامی کنار زده و بافتهای آماسی انتهای ریشه را خارج نموده و یک پرکردگی نیز در ته ریشه جهت ممانعت از عود ضایعه قرار می‌دهد. 
 

نحوه معالجه ریشه دندان و مراحل درمان
 

بعد از انجام بی حسی (درمواردی که نیاز باشد)، درمان شامل مراحل زیر می باشد:

-مرحله اول: دستیابی به کانال

-مرحله دوم: تعیین طول ریشه

-مرحله سوم: تمیز کردن و شکل دادن کانال ها

-مرحله چهارم: پرکردن کانال

-مرحله پنجم: ترمیم موقت(پانسمان)

-مرحله ششم: ترمیم دائم

دندانپزشک بعد از بی‌حس نمودن دندان ( در مواردی که لازم است) اقدام به برداشتن پوسیدگی و تراش حفره دسترسی به پالپ دندان نموده و پالپ عفونی و بیمار را از ریشه خارج می‌کند و بعد از تمیز نمودن و خشک کردن مجرای ریشه و دندان جای خالی پالپ را با موادی که به همین منظور ساخته شده‌اند پر می‌کند. هر گاه دندانپزشک به عدم وجود عفونت اطمینان پیدا کند کانالهای ریشه و فضای پالپ را پر می‌کند و سپس ترمیم قسمت تاجی دندان صورت می‌گیرد. بعد از درمان ریشه، نحوه ترمیم تاج دندان بستگی به نسج باقیمانده و دندان مبتلا دارد. در دندانهایی که متحمل نیروهای سنگین جویدن هستند و یا پوسیدگی آنها شدید بوده توصیه می‌گردد که با ترمیم‌های مطمئن‌تری چون روکشهای فلزی و چینی بازسازی شوند. در طول مراحل ترمیم، بسته به تشخیص دندانپزشک ممکن است پرتونگاری در دفعات انجام گیرد.