اُرتودُنسی( orthodontics)
 

اُرتودُنسی (به انگلیسی: Orthodontics) یکی از رشته‌های تخصصی دندان‌پزشکی است. این کلمه مرکب است از دو واژهٔ لاتین «ارتو» به معنای «راست» و «درست»، و «ادوس» یا مشتق آن «دنس» به معنای «دندان». ارتودنسی یکی از مهمترین رشته‌های تخصصی دندانپزشکی است. همچنین اولین تخصص معرفی‌شده در دندانپزشکی می‌باشد.کار ارتودنسی بیشتر تصحیح مال اکلوژن یا جفت‌شدن نامناسب دندان‌هاست. این امر می‌تواند ناشی از موقعیت نادرست دندان‌ها یا دو فک نسبت به هم باشد، یا ممکن است درجاتی از هر دو مشکل در یک فرد موجود باشد. درمان‌های ارتودنسی ممکن است تنها بر تصحیح موقعیت دندان‌ها یا تغییر الگو و جهت رشد دو فک (درمان‌های ارتوپدیک) متمرکز باشد. از جنبهٔ دیگر می‌توان درمان‌های ارتودنسی را به درمان با دستگاه‌های ثابت و متحرک تقسیم کرد. دستگاه‌های ثابت دستگاه‌هایی هستند که در طول درمان نیازی به خارج نمودن آنها از دهان توسط بیمار وجود ندارد و اجزای اصلی تشکیل‌دهندهٔ آنها براکت و سیم می‌باشد. براکت‌ها همان اجزای کوچکی هستند که توسط چسب خاصی به دندان چسبانده می‌شوند. در بین مردم از اصطلاح سیم‌کشی یا سیم‌بستن دندان هم برای اشاره به این عمل استفاده می‌شود. دستگاه‌های متحرک انواعی هستند که بیمار می‌تواند در طول درمان آنها را از دهانش خارج کند، البته گاهی این خارج نمودن ممکن است بنا بر تجویز ارتودنتیست محدود به زمان‌های کوتاهی مانند زمان غذاخوردن یا مسواک‌زدن باشد. این نوع دستگاه‌ها در بین مردم به «پلاک» مشهورند.
 

زمان مناسب ارتودنسی
 

زمان مناسب برای شروع درمان ارتودنسی بستگی به نوع ناهنجاری دارد؛ در مورد بیمارانی که مشکلات اسکلتی دارند، به‌عنوان مثال فک بالای آنها جلوتر از موقعیت طبیعی است یا برعکس فک پایین‌شان عقب‌تر از موقعیت مناسب خود قرار گرفته، بهترین زمان برای شروع درمان، سال‌های قبل از بلوغ است چون می‌توان از رشد کودکان و نوجوانان برای درمان این ناهنجاری‌ها استفاده کرد، بنابراین حوالی سن ۹سالگی برای دختر خانم‌ها و حوالی سن ۱۱سالگی برای پسرها توصیه می‌شود. در مورد مشکلاتی که صرفاً مربوط به دندان‌ها می‌شود محدودیت سنی وجود نداشته ولی زمان طلایی برای درمان حوالی ۱۲سالگی است. بر اساس توصیه انجمن دندانپزشکان آمریکا (ADA) بهترین سن ویزیت جهت دندانپزشک عمومی مقارن با رویش دندانهای شیری یعنی حدود ۷ سال اول تولد می‌باشد.

اگر ناهنجاری ها مربوط به استخوان فک باشد و تا قبل از بلوغ تشخیص داده نشود، بیمار ممکن است نیاز به جراحی فک پیدا کند. بنابراین تشخیص به موقع (محدوده سنی 6 تا 10 سالگی) می‌تواند باعث جلوگیری از جراحی فک و صورت، و تامین زیبایی در سن بالاتر می شود. با این حال برای ارتودنسی محدودیت زمانی معمولاً وجود ندارد و تا زمانی که دندان در دهان سالم است می توان این درمان را انجام داد؛ ولی هرچه سن کمتر باشد بهتر است.
 

انواع دستگاه‌های ارتودنسی در یک دسته‌ بندی کلی ارتودنسی در۶ نوع انجام می‌ شود
 

1. ارتودنسی متحرک

2. ارتودنسی ثابت

3. ارتودنسی با استفاده از براکت‌های فلزی

4. ارتودنسی با براکت‌های همرنگ دندان

5. ارتودنسی برایکت‌های فلزی یا سرامیکی بدون الاستیک

6. ارتودنسی از پشت دندان یا سیستم لینگوال

7. ارتودنسی شفاف یا Invisalign
    

مرتب کردن یا ردیف کردن دندان ها (ارتودنسی)
 

بیشتر افراد فکر می کنند ارتودنسی فقط به خاطر زیبایی انجام می شود، در حالی که این درمان برای سلامتی دهان ضروری می باشد.

درمان های ارتودنسی مثل استفاده از براکت ها برای منظم کردن دندان هایی که کج شده و یا به درستی کنار هم قرار نگرفته اند، استفاده می شود. با استفاده از ارتودنسی می توان این مشکلات را رفع نمود. تمیز کردن دندان های کج، کار سختی می باشد و همین موضوع با گذشت زمان موجب پوسیدنداندگی  ها شده و یا بیماری های لثه را به دنبال خواهند داشت. متخصص ارتودنسی شما با کمک عکس برداری و یا ابزار های دیگر نیاز شما به ارتودنسی را تشخیص خواهد داد.

اما شما با کمک راهنما و تصویر زیر میتوانید با قرار گرفتن در جلوی آینه تشخیص دهید که آیا دندان های شما نیاز به ارتودنسی دارد یا خیر!

شما جز کدام یک هستید؟

1. آیا دندان های شما حالت جلو آمدگی دارند؟

2. آیا دندان های بالایی سطح زیادی از دندان های پایین را پوشانده است؟

3. آیا دندان های پایین سطح روی دندان های بالا را پوشانده است؟
4. آیا امکان قرار دادن دندان های بالا روی دندان های پایین وجود ندارد؟
5. آیا فضای کافی برای دندان ها در داخل دهان وجود ندارد؟ آیا تعداد دندان های رشد کرده بیش از حد انتظار است؟
6. آیا خطوط لثه ها باهم هماهنگ نیستند؟ زمانی که هماهنگ نباشند، بیمار هنگام خوردن غذا مشکل خواهد داشت.
7.آیا دندان های قدامی فک بالا به جای اینکه روی دندان های پایین قرار بگیرند، داخل این دندان ها قرار گرفته اند؟

 

 

ارتودنسی ثابت یا متحرک
 

ارتودنسی به دو صورت ثابت و متحرک انجام می گیرد. انتخاب هر کدام بسته به شرایط بیمار و نظر ارتودنتیست دارد. درارتودنسی ثابت بیمار نمی‌تواند دستگاه ارتودنسی را از دهان خارج سازد، بر خلاف ارتودنسی متحرک كه بیمار معمولا هنگام غذا خوردن دستگاه را در می‌آورد. در ارتودنسی با دستگاه ثابت، براکت ها بر روی دندان ها چسبانده شده و ثابت می مانند. ولی در ارتودنسی متحرک، بیمار هر زمانی که بخواهد می تواند براکت ها را گذاشته و بردارد. نمی توان گفت کدام یکی از این روش ها بهتر از دیگری می باشد زیرا هر کدام مزایا و معایب خود را دارند. اکثر ارتودنتیست ها پیشنهاد استفاده از ارتودنسی ثابت را دارند زیرا از آن به عنوان روشی دقیق تر و مطمئن تر یاد می کنند. از مزیت هایی که ارتودنسی متحرک دارد برداشتن آنها هنگام غذا خوردن است که باعث می شود بیمار به راحتی غذای مورد علاقه  ی خود را نوش جان کند.

ارتودنسی متحرک یا برای حرکات جزئی دندان ها استفاده می شود و یا برای برطرف کردن مشکلات فکی ( عقب بودن فک پایین یا بالا). از این روش فقط زمانی می توان استفاده کرد که بی نظمی دندان ها زیاد نباشد. این نوع درمان هم می تواند همراه ارتودنسی ثابت مورد استفاده قرار بگیرد و هم به صورت مستقل و تنها. امکان اینکه در روز های اول استفاده از این درمان، بیمار با مشکل تکلم روبرو شود زیاد است ولی بعد از گذشت چند روز این مشکل برطرف می شود.
 

رایج ترین درمان ارتودنسی، استفاده از براکت ها:
 

استفاده از ارتودنسی ثابت رایج تر از نوع متحرک می باشد که خود شامل سه نوع می باشد: فلزی، شفاف یا سرامیکی و لینگوال

براکت ها  که از سیم ها و کش های مخصوص ساخته شده اند، به آرامی دندان ها را در مسیر درست حرکت می دهند. براکت های جنس های مختلفی دارند از جمله فلزی و سرامیکی که به سطح جلوی دندان ها وصل می شوند. براکت های لینگوال نیز نوع دیگری هستند که به پشت دندان ها متصل می شوند که قابل رویت نیستند ولی تمیز کردن آنها سخت تر است.
 

انواع  براکت های ارتودنسی:
 

براکت های فلزی

 

 

از براکت ها در ارتودنسی ثابت استفاده می شود که انوع مختلفی دارد. براکت های فلزی رایج ترین نوع درمان بوده و همه متخصصان ارتودنسی شرایط انجام این درمان را دارند. در این نوع درمان براکت ها به دندان ها چسبیده می شوند. براکت های فلزی می توانند به رنگ نقره ای یا طلایی نیز باشند. این نوع براکت ها استحکام و استقامت بالایی دارند. مدتی طول می کشد تا بیمار به این براکت ها عادت کند زیرا امکان دارد لثه ها، هنگام وصل کردن آن ها اندکی اذیت شود ولی کم کم لثه و گونه ی بیمار به این براکت ها عادت می کند. بیشتر براکت های فلزی توسط نوار های پلاستیکی به نام لیگاتور به دندان ها متصل شده و براکت ها و قوس ها را متصل به هم نگه می دارد. لیگاتور ها رنگ های مختلفی دارند.
 

مراقبت از براکتهای فلزی
 

بعد از اینکه براکت های فلزی به دندان های شما متصل شد، باید مراقبت های لازم را برای موفقیت درمان اعمال کنید. یک سری از عادت های غذایی خود را در دو سالی که تحت درمان هستید باید تغییر دهید. از خوردن گوشت ها و سبزیجات سفت و هر چیز شبیه آنها باید خودداری کنید. از جویدن هر آنچه که امکان دارد به براکت ها بچسبد خودداری کنید. خوردن چیپس، پفک و هر چیز تردی که می تواند به براکت ها آسیب بزند خودداری کنید. به جای اینکه میوه هایی مثل سیب را گاز بزنید، آنها را به تکه های کوچک تقسیم کرده و سپس میل کنید. استفاده از نخ دندان برای تمیز کردن براکت های فلزی اندکی سخت است و به همین دلیل دستگاهی مخصوص طراحی شده است که به وسیله فشار آب براکت ها را تمیز می کند.
 

براکت های سرامیکی

 

 

براکت های سرامیکی به اندازه براکت های فلزی در دهان مشخص نیستند. این نوع براکتها در مقایسه با انواع فلزی خود اندکی گران تر هستند ولی ظاهر زیبایی دارند. افرادی که دوست ندارند از براکت های فلزی استفاده کنند و به همین دلیل سراغ ارتودنسی نمی روند، می توانند از این نوع براکت ها که زیاد قابل رویت نیستند، استفاده کنند.

براکت های سرامیکی  اندازه و شکلی شبیه براکتهای فلزی دارند ولی با رنگی شفاف یا همرنگ دندان.
 

مزایای استفاده از براکت های سرامیکی
 

یکی از بزرگترین مزایای استفاده از این نوع براکت ها، مشخص نبودن آنها می باشد. خود براکت های سرامیکی تغییر رنگ نمی دهند ولی در صورتی که بیمار سیگاری بوده و یا مصرف چای و قهوه ی بالایی داشته باشد، رنگ کش هایی که سیم ارتودنسی را روی این نوع براکت ها نگه می دارند و معمولا سفید و شفاف هستند تغییر خواهد کرد. البته این کش ها معمولا ماهیانه عوض می شوند. ولی باید به این نکته اشاره کرد که رنگ خود براکت های سرامیکی  تغییر نمی کند.
 

معایب استفاده از براکت های سرامیکی
 

همه می دانند که سرامیک شبیه شیشه بوده و بسیار شکننده است، به همین دلیل براکت های سرامیکی در مقایسه با براکت های فلزی تحمل کمتری داشته و به مراقبت بیشتری نیاز دارند. هر ضربه ی کوچکی می توانند موجب شکستن آنها شود. بیمارانی که از این نوع براکت های استفاده می کنند باید هنگام غذا خوردن و انتخاب مواد غذایی مصرفی بیشتر دقت کنند. علت دیگری که برخی از بیماران ترجیح می دهند از براکت های فلزی به جای سرامیکی استفاده کنند، قیمت آنها می باشد. براکت های سرامیکی نسبت به انواع فلزی خود گران تر می باشند. تفاوت دیگری که این نوع براکت ها با انواع فلزی دارند طول درمان نسبتا طولانی تر آن ها می باشد. از آنجایی که این نوع براکت ها شکننده و حساس می باشند، ارتودنتیست شما از نیروی کمتری استفاده می کند که همین موضوع باعث می شود دندان ها با سرعت کمتری حرکت کنند.
 

براکت های لینگوال

 

 

براکت های لینگوال ( ارتودنسی مخفی ) به پشت دندان ها متصل می شوند و به همین دلیل هنگامی که لبخند می زنید قابل رویت نیستند. براکت های لینگوال در مقایسه با براکت های معمول گرانتر می باشند ولی از آنجایی که در دهان مشخص نیستند، طرفداران زیادی دارد. البته ارتودنتیست شما می تواند تشخیص دهد آیا شما می توانید از این نوع براکت ها استفاده کنید یا نه. این نوع براکت ها هنگام لبخند زدن اصلا مشخص نیستند مگر اینکه از نزدیک به دهان شما نگاه شود. ارتودنسی لینگوال در همه جا انجام  نمی شود و اکثر ارتودنتیست ها نیز این روش را پیشنهاد نمی کنند زیرا ناراحتی که برای بیمار ایجاد می کند زیاد است. به عبارتی می توان گفت تنها مزیت این نوع درمان زیبایی آن است وگر نه این پروسه هم برای بیمار و هم ارتودنتیست سخت می باشد.
 

پیشنهاداتی برای کوتاه کردن طول درمان ارتودنسی
 

- استفاده از ابزارهای مخصوصی که برای براکت ها طراحی شده اند مثل مسواک های بین دندانی، نخ دندان مخصوص و مسواک ها برقی
- بعد از هر وعده غذایی، با مسواک مخصوص و خمیر دندان حاوی فلوراید و نخ دندان، دندان های خود را به دقت تمیز کنید.
- از دهان شویه های ضد عفونی کننده استفاده کنید.
 

حفاظت از براکت ها
 

- اگر عادت دارید ناخن هایتان را بخورید، حتما باید سعی کنید آن را ترک کنید
- اگر عادت دارید هر وسیله ای که دستتان است مثل مداد یا خودکار را داخل دهانتان گذاشته و بجویید، برای درمان موفق ارتودنسی حتما باید این عادت را نیز ترک کنید
- از خوردن غذاهای سفت و چسبنده مثل بعضی از شکلات ها خودداری کنید
 

مراقبت بعد ازارتودنسی، نقش حیاتی در گرفتن بهترین نتیجه
 

بین براکت ها فاصله ی بسیار اندکی وجود دارد که باعث می شود بعد از خوردن غذا، پلاکت ها به راحتی گیر کنند که همین موضوع در طول زمان باعث پوسیدگی دندان، بیماری های لثه، افتادن لکه و نقطه های سفید روی دندان می شود. به همین دلیل مسواک زدن و استفاده از نخ دندان بعد از صرف هر وعده غذایی اهمیت بسیار بالایی دارد. میزان موفقیت درمان ارتودنسی به نحوه مراقبت شما بستگی دارد. در صورتی که مراقبت های لازم را به درستی انجام داده و به مشورت های متخصص ارتودنسی به خوبی عمل کرده باشید، می توانید از موفقیت این درمان مطمئن باشید.
 

نوع دیگر ارتودنسی، دستگاه متحرک
 

ارتودنسی نامرئی (اینویزیلاین)

 

 

این نوع درمان نامرئی بوده و به صورت قالب در دهان شما قرار می گیرند و به راحتی هنگام غذا خوردن، مسواک زدن و استفاده از نخ دندان قابل برداشتن هستند. در این روش نیازی به براکت و سیم نیست. در این نوع درمان از پلاک هایی استفاده می شود که توسط تکنولوژی رایانه ای ساخته شده اند. هنگامی که این پلاک های متحرک در داخل دهانتان قرار دارد، از خوردن غذا های سفت، نوشیدن چای و قهوه و سیگار کشیدن خودداری کنید زیرا این پلاک ها تغییر رنگ می دهند. اگر از این نوع درمان استفاده می کنید خیلی باید مراقب باشید زیرا در صورت شکسته شدن یا تغییر شکل دادن پلاک ها، روند درمان با مشکل مواجه خواهد شد.
 

مزایای استفاده از ارتودنسی نامرئی
 

- قابل رویت نیستند
- هنگام غذا خوردن و یا مسواک زدن برداشته می شوند
- در ساخت آنها از تکنولوژی سه بعدی رایانه ای استفاده شده است
- به دندان های شما آسیب نمی زنند
 

معایب استفاده از ارتودنسی نامرئی
 

- قیمت ارتودنسی نامرئی  در مقایسه با بقیه درمان های ارتودنسی گران تر است
- طول درمان این روش با روش براکت های فلزی یکسان است
- این نوع درمان برای همه بیماران استفاده نمی شود

مثل همه درمان های دیگر همکاری بیمار برای گرفتن نتیجه مطلوب بسیار حائز اهمیت می باشد. اگر می خواهید ارتودنسی موفقی داشته باشید، فرقی نمی کند ثابت یا متحرک، باید مراقبت های لازم را به درستی انجام داده و مشورت های متخصص ارتودنسی را اعمال کنید.