نکات کلیدی

• پوسیدگی دندان شایع‌ترین بیماری غیر واگیر دنیاست.

• در کشورهای پیشرفته ۵ تا ۱۰ درصد بودجه ی خدمات درمانی صرف پوسیدگی دندان می‌شود.

• قند و شکر عامل اصلی پوسیدگی دندانی هستند. باکتری‌های دهان با مصرف این قندها اسید تولید کرده و موجب ایجاد پوسیدگی در بافت سخت دندان می‌شوند. نبود قند و شکر به‌معنی نبود پوسیدگی دندانی است.

• مصرف بالاتر شکر به‌معنای پوسیدگی بیش‌تر است.

• در بسیاری از کشورهای دنیا، نوشابه،‌ آبمیوه های پاکتی و لبنیات شیرین‌شده (ماست میوه ای و شیرکاکائو) اولین منبع شیرینی است.

• کیک، بیسکویت، کورن‌فلکس‌های صبحانه، دسرهای شیرین (مانند بستنی و شله زرد)، عسل، قند، شربت، مربا از منابع اصلی شکر هستند.

• برخلاف میوه‌های تازه، آبمیوه‌های پاکتی دارای مقدار زیادی قند افزودنی هستند. استفاده از میوه‌های تازه باعث تحریک غدد بزاقی شده که تا حدی از مینای دندان محافظت می‌کند.

• برای داشتن سلامت دهان بهتر، شکر باید کم‌تر از ۱۰ درصد و ترجیحاً کم‌تر از ۵ درصد میزان انرژی روزانه را تأمین کند.

مقدمه

پوسیدگی دندان رایج‌ترین بیماری غیر واگیر دنیا و یک معضل سلامت جهانی است. بر اساس مطالعه ی معروف «بار بیماری‌ها» در سال ۲۰۱۵، پوسیدگی دندان نزدیک به دو میلیارد و سیصد میلیون نفر را درگیر کرده است. تخمین زده می‌شود ۵۶۰ میلیون کودک نیز به پوسیدگی دندان مبتلا هستند.

با پرهیز از قند و شکر می‌توان مانع از پوسیدگی شد. پوسیدگی‌های دندانی با استفاده از روش‌های آسان و مقرون‌به‌صرفه نظیر مداخلات اجتماعی و فردی قابل پیشگیری است. این مسئله به‌ویژه در کشورهای کم‌درآمد و در حال توسعه که درمان‌های دندان‌پزشکی در آن عملاً در دسترس مردم نیست، اهمیت دارد.

در کشورهای کم‌درآمد، بیش‌تر دندان‌های مبتلا پوسیدگی بدون درمان رها شده تا پس از رسیدن به مرحله درد و ناراحتی کشیده شوند.

پوسیدگی شدید دندان بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد. پوسیدگی دندان می‌تواند تکلم و خوردن فرد را مختل کرده و در مراحل پیشرفته به آبسه‌های دندانی و عفونت مزمن تبدیل شود. پوسیدگی دندان همچنین می‌تواند در مراحل رشد تاثیر بگذارد.

چه کسانی در معرض پوسیدگی هستند؟

تقریباً نیمی از جمعیت دنیا دچار پوسیدگی دندان شده‌اند. رابطه ی مستقیمی بین میزان مصرف شکر و تعداد پوسیدگی‌های دندانی وجود دارد. بیماری پوسیدگی دندان با وضعیت اقتصادی-اجتماعی فرد در ارتباط است. افرادی که موقعیت اقتصادی-اجتماعی مطلوبی ندارند، بیش‌تر دچار پوسیدگی می‌شوند.

نشانه‌های پوسیدگی

پوسیدگی در درازمدت شکل می‌گیرد. در مراحل اول پوسیدگی علامت خاصی ندارد، اما در مراحل بعدی می‌تواند به درد و تورم و عفونت منجر شود.

پشگیری از پوسیدگی

کاهش مصرف قند و شکر در سطح جامعه باید اولویت سلامت جامعه شود. برای کم‌ترکردن پوسیدگی، مصرف شکر باید به کم‌ترین حد ممکن برسد.

پیشگیری باید به صورت فراگیر و در سطح اجتماع انجام شود، به گونه‌ای که شرایط بهره‌مندی از آن برای همه فراهم باشد. استفاده از فلوراید و دیگر روش‌های مراقبت فردی نیز اهمیت دارد.

چالش‌ها و دشواری‌های پیش رو

در سطح جهانی، پوسیدگی مشکلات بزرگی ایجاد می‌کند. پوسیدگی دندان در همگان به یک اندازه ایجاد نمی‌شود، بلکه اقشار محروم و کسانی که دسترسی کم‌تری به امکانات دارند را بیش‌تر تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین، معمولاً به دلیل عدم آگاهی نسبت به تبعات پوسیدگی دندان، در سیاست‌گذاری‌ها کم‌تر از آنچه شایسته ی آن است، مورد توجه قرار می‌گیرد. برای پیشگیری از پوسیدگی، به‌جای روش‌های مقرون‌به‌صرفه و هدف‌گرفتن عوامل مشترک بیماری‌زا، عموماً به روش‌های پیشگیری بالینی متکی بر حرفه ی دندان‌پزشکی توجه می‌شود.

توسعه ی اقتصادی رژیم غذایی را به سمت مصرف خوراکی‌هایی با انرژی بالا که مقدار زیادی شکر و چربی دارند سوق داده است. در این میان شاهد افزایش مصرف نوشابه‌ها و دیگر خوراکی‌های پرشکر بوده‌ایم.

تأثیرات جهانی

تخمین زده می‌شود که در سال ۲۰۱۰، پوسیدگی دندان ۲۹۸ میلیارد دلار به‌صورت مستقیم و ۱۴۴ میلیارد دلار به‌صورت غیر مستقیم خسارت زده است. مجموع خسارت‌های پوسیدگی دندان در این سال ۴۴۲ میلیارد دلار تخمین زده شد.

راه حل‌های سازمان جهانی بهداشت

موثرترین روش پیشگیری از پوسیدگی دندان و دیگر بیماری‌های دهان و دندان هدف‌گرفتن عوامل بیماری‌زای مشترک است (عواملی مانند شکر و سیگار که عامل مشترک بین بیماری‌های دهان و دندان و دیگر بیماری‌ها هستند).

سازمان جهانی بهداشت سیاست‌های متعددی را به‌منظور کاهش مصرف شکر و به‌دنبال آن پوسیدگی پیشنهاد می‌کند. این سیاست‌ها عبارت‌اند از:

• مالیات بر شکر و فراورده‌های غذایی که حاوی مقدار زیادی شکر هستند، می‌تواند مصرف این محصولات را به‌ویژه در کودکان و نوجوانان کاهش دهد.

• استفاده از برچسب روی مواد غذایی که نشانگر میزان شکر در محصولات غذایی است به‌منظور اطلاع‌رسانی به خریداران

• کنترل و نظارت محصولات غذایی و تبلیغات آن‌ها: این کار می‌تواند به شناسایی مواد غذایی پرشکر کمک کند.

• تغییر شرایط محیطی به‌ویژه در مدارس از طریق نظارت بر فروش خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های حاوی شکر

• ممنوع‌کردن فروش نوشابه‌ها در بیمارستان‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات و دیگر اماکن عمومی

• تلاش برای آگاه‌سازی در مورد اینکه آب آشامیدنی گزینهٔ سالم برای سلامت دندان است و همچنین دردسترس‌قراردادن آب آشامیدنی سالم

در نهایت این که اجرای سیاست‌های فراگیر باید مورد توجه قرار گیرد. اگر چه فلوراید می‌تواند تا حدی از پوسیدگی دندان پیشگیری کند، اما مصرف فلوراید به‌تنهایی نمی‌تواند مانع پوسیدگی شود. از این رو، برای پیشگیری از پوسیدگی برخورد با علت اصلی آن، یعنی شکر، ضروری است.